به گزارش خبرنگار تئاتر " مهر" ، حدود و نحوه نظارت بر تئاتر، يكي از موضوعاتي است كه همواره ذهن هنرمندان اين رشته را به خود مشغول كرده است. در آستانه تغيير و تحولات مديران فرهنگي و به تبع آن، مديران تئاتر، اين موضوع براي جامعه تئاتري دغدغه بيشتري ايجاد كرده است. نامشخص بودن دلايل تعطيلي يك اجرا (بهرام بيضايي) و عدم اعلام دليل لغو اجراي "عكس يادگاري" دكتر قطب الدين صادقي، انگيزه اي براي مصاحبه ما با رئيس شوراي نظارت و ارزشيابي مركز هنرهاي نمايشي "همايون قنواتي" شد. هر چند كه پاسخ روشني در مورد ابهام اين دو اجرا دريافت نكرديم.
مهر: از بيست وسومين جشنواره تئاتر فجر به اين طرف، نظارت بر اجراهاي تئاتر بيشتر شده است. علت آن چيست؟
قنواتي: من فكر مي كنم شوراي نظارت و ارزشيابي دو كار را انجام مي دهد و برخلاف ديگر بخشهاي وزاتخانه اين بخش تنها وظيفه نظارت را برعهده دارد، در مركز هنرهاي نمايشي وظيفه اين شورا هم نظارت عمومي است وهم نظارت بر كيفيت آثار. همچنين مي توان گفت كه در توليد نمايش نيز نقش دارد.
مهر: منظورتان نظارت بركيفيت توليد است ؟
قنواتي: درواقع بايد آثاري را تأييد كند كه مناسب توليد باشد ، گاهي ممكن است شوراي نظارت آثاري راكه مناسب توليد نمي داند، تنها دليل مشكل نظارتي نباشد، بلكه به دليل ضعيف بودن ساختار نمايش باشد. به همين دليل هم است كه توليد تئاتر كشور به عهده دولت گذاشته شده است. بخشي از وظايف ما بر اساس آيين نامه شوراي عالي انقلاب فرهنگي مشخص شده وپس از تصيحح اين آيين نامه و ابلاغ آن در سال 1377 مشخص شده است كه شوراي نظارت مركز هنرهاي نمايشي بايد بيشتر به چه مسايلي توجه داشته باشد و اصلا جاي هيچگونه اعمال سليقيه اي درآن وجود ندارد، بنابراين همه اعضاي شوراي نظارت بر اساس اين آيين نامه كار خود را انجام مي دهند.
مهر: سوأل من درمورد افزايش اين نظارت و سخت گيري بر تئاتر، طي ماههاي گذشته بود؟
قنواتي: نشانه هاي سخت گيري بر تئاتر از نظر شما چيست؟ من متوجه نمي شوم؟
مهر: مثلا نمايش دكتر صادقي كه هفته گذشته به دلايلي به تعويق افتاد، قطعا به خاطر مشكل كيفي نبوده يا نمايش بهرام بيضايي؟
كلمه سخت گيري كلمه مناسبي نيست. اما به گونه اي ديگر مي توان گفت كه دقت بيشتري در ديدن نمايشها وجود دارد و حساسيتهايي كه قانون در اختيار شوراي نظارت قرار داده، كمي بيشتر شده است. اما اين به معناي سخت گيري نيست. چون سخت گيري همواره با عصبيت و غير عقلاني بودن قضييه است .
مهر: منظور من غير عقلاني بودن مسئله نظارت نيست؟
قنواتي: هيچ گونه سخت گيري وجود ندارد. بلكه اين يك جريان منطقي است و يك اتفاقي است كه دارد رخ مي دهد. ما همه موارد لازم را به گروهها اعلام مي كنيم. طبق رسم گذشته بازبين ها مي روند نمايشي را مي بينند، مواردي را به كارگردان در مورد مضون، محتوا و شكلي كه دارد اتفاق مي افتد، اعلام مي كنند، كارگردانها مي پذيرنند. رسم بر اين است كه گروه بازبين ها قبل از اجرا نمايش را ببيند ، مواردي كه لازم است تذكر دهند، در باره آن با كارگردان گفت وگو كنند و با حل اين مسايل، نمايش مجوز اجرا بگيرد.
مهر:: قانون مصوبه شوراي عالي انقلاب كه گفتيد چار چوب كار شما است، بسيار كلي است و موارد در آن كلي ذكر شده، اين موارد اصول مشخص شده اي است كه با توجه به فرهنگ و موازين كشور ما همواره مورد پذيرش جامعه بوده، اما باتوجه به اين كه تئاتر يك هنر نشانه اي و خاص است. بنابراين ممكن است شوراي نظارت در اجراي جزئيات اين قوانين دچار خطا و اعمال سليقه شود؟
قنواتي: مثلا؟ !
مهر: به عنوان مثال يك نشانه يا يك كلمه در يك اجرا ممكن است براي كسي تداعي معنايي خاص را كند كه به زعم بازبين مخالف موازين اعلام شده شوراي نظارت باشد. اما در متن نمايش اين گونه نباشد، يا برعكس. يك اجراي غير مذهبي در قالب تئاتر ديني اجرا شود و به نظر بازبينان بدون اشكال باشد، در واقع منظور من اين است درصورتي كه شوراي نظارت بر اساس يك قانوني و معياري كلي قرار است هنر خاص و نشانه اي مانند تئاتر را مورد ارزيابي و مميزي قرار دهد و اصول تعريف شده و جزئيات در اين مورد وجود ندارد، چگونه مي توان احتمال خطا و اعمال سليقه را نداد؟ يا شما چه تدابيري در اين موارد انديشيده ايد؟
قنواتي: اعمال سليقه زماني صورت مي گيرد كه يك منتقد مي رود به تنهايي يك نمايش را مي بيند و بر اساس سليقه و ديدگاه و دانش خود آن اثر را ارزيابي مي كند. در اينجا شايد كمي سليقه اي برخورد شود و اين حق منتقد است وتعبير شما نيز در اين باره درست است. اما در بخش نظارتي ، جمعي به ديدن نمايشها مي روند و آنها را مورد ارزيابي قرار مي دهند. بنابراين سليقه اي عمل نمي شود. چون اين ناظران بر اساس قانون عمل مي كنند و نبايد اعمال سليقه صورت گيرد، بنابراين از ابتدا كه متني به شوراي نظارت ارائه مي شود اين متن توسط چند كار شناس بازخواني مي شود. همه آنها در مورد اثر نظر مي دهند. در مرحله بازبيني نيز همين طور، بنابراين احتمال اعمال سليقه خيلي پايين است .
مهر: در مورد اين كه قوانين شوراي عالي انقلاب درباره نظارت برتئاتر حتي پس از اصلاح سال 77 چارچوب مشخصي ندارد نيز نظرتان چيست؟
قنواتي: واقعيت اين است كه اصلا امكان ندارد كه بتوان به جزئيات پرداخت . بهر حال همه قوانين كلي است و اين مجريان هستند كه بايد بتوانند اين قوانين را به نحو شايسته اجرا كنند.
مهر: شما به عنوان مجري چه تدابيري ارائه كرده ايد كه در اجراي قوانين نظارتي بر هنر خاصي مانند تئاتر، احتمال خطا و اشتباه از بين برود؟
قنواتي: اين موضوع در مواردي بر مي گردد به اين كه ما تازه گامهاي خود را به سمت تئاتر حرفه اي تر و دور شدن از تئاتر جشنواره اي برداشته ايم ، اتقاقات دوره هاي گذشته و سياست هاي جديدي كه اكنون درباره تئاتر اعمال شده بركار ما تأثير دارد ، در دوره هاي گذشته چيزي حدود 600 متن از تمام نقاط كشور به دبيرخانه جشنواره مي رسيد و دركمتر از 10 روز بازخوانان بايد اين متون را بخوانند حالا من نمي خواهم بگوييم اين اتفاق با چه دقتي صورت مي گرفت اما معمولا نارضايتي هايي وجود داشت ، از بين اين متون تعدادي مشروط به بازبيني و تعدادي رد مي شدند كه در اين سيستم كه فرصت كمتري در دقت و بررسي وجود داشت ، ميزان خطا در نظارت هم بيشتر بود و به دليل تعجيل خاصي كه براي رسيدن به جشنواره وجود داشت، گروه ها نارضايتي بيشتري داشتند ، اين اتفاق هم بر كيفيت اثر مي گذاشت و هم بر دقت شوراي نظارت ، اما اتفاقي كه اكنون در شرف وقوع است، اين است كه از اجراي عمومي به اجراي جشنواره خواهيم رسيد، يعني نمايش با دقت مورد مطالعه قرارمي گيرد ، بازبيني و اجراي عمومي مي شود. سپس در اجراي عمومي توسط يك هيأت انتخاب براي اجرا در جشنواره فجر انتخاب مي شود، به نظر من اين امكان بيشتري را براي هنرمندان تئاتر فراهم مي كند تا آثارشان را با دقت بيشتري و درزمان بيشتري اجرا كنند و اين بر جريان توليد تئاتر ما هم تأثير مي گذارد و آن استرس و نا آرامي را از بين مي برد.
مهر: به نظر شما اگر دقت نظر و سخت گيري نظارتي در مرحله بازخواني بيشتر باشد بهتر نيست؟ اكنون در مرحله بازخواني آثار راحت تر پذيرفته مي شوند و پس از اين كه يك گروه سه ماه تمام تمرين مي كنند، ممكن است در مرحله بازبيني رد شوند و تمام انرژي و زحمات چند ماهه گروه بر باد مي رود؟ بهتر نيست قبل از بازبيني با دقت در بازخواني حدود كارها مشخص شود؟
قنواتي: گفتتم بخشي از مشكل به سيستم قبلي كه نمايشها از جشنواره بايد به اجراي عمومي برسند، مربوط مي شود، اين سيستم يك پروسه كم دقت و سريعي بود و طبيعي بود كه مشكل ايجاد شود. اما در سيستم جديد كه آثار از اجراي عمومي به جشنواره راه مي يابند دقت نظر بيشتر مي شود.
مهر: اين موضوع در سيستم جديد هم ممكن است اتفاق بيافتد، نمايشي پس از چند ماه تمرين به هر دليلي توسط شوراي نظارت مجوز اجرا نمي گيرد، در اين صورت آيا زحمات و وقت گروه در اين چند ماه تمرين هدر نرفته است؟
قنواتي: ما به كسي نگفته ايم تمرين كند!
مهر: پس چگونه گروهي كه طرح نمايشش توسط تئاتر شهر براي اجراي عمومي در سال 84 تصويب شده، مشغول تمرين مي شود؟
كجا تصويب شده؟ بهتر است اين گونه بگويم ، تئاتر شهر يا هر سالن تئاتري ديگري برنامه يك سال آينده خود را اعلام مي كند اما همانطور كه در بيانيه تئاترشهرهم اعلام شده اجراي كليه اين متون بسته به تصويب شوراي نظارت است، يعني اعلام تئاتر شهر به معناي تصويب شوراي نظارت نيست، ما متن را بررسي مي كنيم و همان طور كه اكنون درحال اتفاق است شوراي نظارتي ما به تئاتر اعلام مي كند اين متون امكان اجرا دارند، اين متون مشروط به اصلاحات و اين تعداد رد مي شوند.
مهر: متن پذيرفته شده ديگر مرحله بازبيني ندارد؟
قنواتي: بله دارد
مهر: پس آن دسته آثاري كه دوباره مشروط مي شوند، چيست؟ در واقع همه آثار مشروط به بازبيني هستند؟
قنواتي: براي اين كه تغييري در شكل متن ارائه شده ايجاد نشود، در برخي موارد مناقشه اي بين ما و كارگردان به وجود مي آيد وكارگردان مي گويد تأويل من از اين متن اين بوده و نظرش پذيرفته مي شود. ذات تئاتر به گونه اي نيست كه بتوان تنها نمايشنامه را مورد ارزيابي قرار داد. ممكن است متني به لحاظ كيفي ارزشي نداشته باشد، اما قدرت كارگرداني و تحليل يك كارگردان ، ارزشهايي در اجرا به آن بخشد يا برعكس. يك متن خوب توسط يك كارگرداني ضعيف، در اجرا خراب شود.
مهر: به نظر شما اين سخت گيري هاي نظارتي يا به قول شما دقت نظر ها نمي تواند بر كيفيت تئاتر تأثير بگذارد؟
قنواتي: عنوان كردن مسايلي كه همخوان با شأن و فرهنگ جامعه ما نسيت يا حذف يك كلمه يا صحنه اي كه خلاف ارزشها و فرهنگ جامعه است ، آيا باعث پايين آمدن كيفيت نمايشها مي شود؟ سخت گيري به اندازه اي نيست كه بر كيفيت نمايشها تأثير بگذارد. مسوولان مركزهنرهاي نمايشي و گروههاي تئاتري، هر دو، به نوعي توليد كننده تئاترند. همه ما متوجه ميزان علاقه و دلبستگي هنرمندان ، سرمايه گذاران تئاتري در بخش ديگر و تماشاگران كه مردم هستند، بر جريان تئاتري هستيم . ما براي بالابردن سطح كيفي اثر و سليقه تماشاگر، ارتقاء سطح فرهنگ براي مفاهيم و توسعه ساختار فرهنگي جامعه، دست به توليد تئاتر مي زنيم ، بايد نمايش هاي ما به درجه و مرتبه و كيفيت قابل قبولي برسند. من مديري نيستم كه بتوانم بگذارم نمايشهايي با ارزشهاي كيفي پايين و درجه پايين توليد شوند.
مهر: به نظر شما با توجه به تغييرات و تحولاتي كه در ساختار مديريت دولت و به تبع آن حوزه مديريت فرهنگي ، صورت مي گيرد ، آيا اين تغييرات در كار شوراي نظارت بر تئاتر هم تأثير مي گذارد . مثلا اين نظارت دقيق تر و قوانين محدود كننده تر شود؟
قنواتي: فكر نمي كنم تغييري حاصل شود. چون همان طور كه گفتم ، قوانين شوراي نظارت مشخص شده است. اما ممكن است مشكلات ديگري ايجاد شود .
مهر: چه مشكلاتي ؟
قنواتي: منظورم مشكل نيست ، ما بايد به سمت ارائه آثاري با تكنيك و كيفيت بهتر كه همواره آرزوي مان بوده ، برويم. تئاتر بايد راههاي كمال و رشد خود را طي كند و هنرمندان ما بيشتر به سمت مضامين و مفاهيمي گام بردارند كه ارتباطشان با مخاطب بيشتر باشد. مضاميني كه نياز فرهنگي جامعه هستند.
مهر: به نظر شما نياز فرهنگي جامعه ما چه نمايشهايي است؟
قنواتي: ما نمي خواهيم حكم صادر كنيم كه چه نمايشهايي بايد توليد شود يا مرزبندي خاصي داشته باشيم . منظور من اين است كه بايد نمايشهايي كه سطح سليقه تماشاگران را افزايش مي دهد را توليد كنيم . جامعه ما اكنون نيازمند آگاهي است ، تئاتر ها ي ما بايد بتوانند مسائل اجتماعي را با نگاه نقادانه ارائه دهند، مسايل سياسي، فرهنگي و مذهبي را مطرح كنند. ما هيچ گاه نبايد اين موضوعات را از تئاتر حذف كنيم يا برجسته كنيم ، همه هنرمندان ما داراي سلايق مختلفي هستند و همه مردم در همه قشرها، سلايق و نيارهاي خود را دارند كه بايد به آنها توجه شود و ما نمي توانيم تئاتر را به يك محفل خصوصي تبديل كنيم كه هيچ سنخيتي با فرهنگ جامعه ما هم ندارند.
مهر: متشكريم.
نظر شما